• Tweet

Câu chuyện buồn 10 năm trước.

Còn nhớ, cách đây gần 10 năm, khi dự án xây dựng nhà máy dứa Nghệ An được phê duyệt, vùng nguyên liệu dứa tập trung cũng đã hình thành ngay sau đó. Nông dân các huyện Quỳnh Lưu, Yên Thành có cơ hội đổi đời bởi từ đây họ được tham gia trồng nguyên liệu dứa trên vùng đất đầy tiềm năng… Khi UBND tỉnh, Sở NN&PTNT có quyết định hình thành vùng nguyên liệu dứa, các địa phương thuộc vùng quy hoạch phát triển nguyên liệu đã ồ ạt trồng loài cây cho hiệu quả kinh tế cao này. Theo đó, diện tích dứa tăng đồng bộ một cách đáng kể. Cụ thể là diện tích dứa trồng mới đã tăng lên 5.000ha. 18 tháng sau khi gieo trồng, cây dứa cho thu hoạch, hầu như toàn bộ diện tích dứa ở vùng nguyên liệu Quỳnh Lưu, Yên Thành đều có thể tiêu thụ. Theo cam kết với nông dân vùng nguyên liệu, nhà máy dứa buộc phải thu mua toàn bộ số lượng dứa nói trên. Tuy nhiên, có một thực tế là ở ngay thời điểm này, mặc dù dây chuyền sản xuất dứa chạy hết công suất nhưng lượng dứa mà nông dân bán cho nhà máy vẫn dư thừa. Đã xảy ra tình trạng dư thừa, nông dân không bán đuợc sản phẩm. Trong khi đó, một thời gian dài, sản phẩm dứa chế biến làm ra không tiêu thụ đuợc, nợ nần chống chất,  nhà máy gần như mất thanh khoản, không thể thanh toán tiền cho nông dân kịp theo đúng cam kết. Người trồng dứa lại thêm một lần điêu đứng. Thậm chí có người còn phải bán bò để trả nợ tiền vốn vay đầu tư trồng dứa…

Có thể coi đây là bài học đắt giá trong công tác quản lý, quy hoạch vùng nguyên liệu dứa ở tỉnh Nghệ An. Mặc dù ngành nông nghiệp đã có những nỗ lực tích cực để góp phần làm giảm thiệt hại cho nông dân, nhưng ngay sau đó, nhiều hộ dân đã bỏ cây dứa để tìm đến với loài cây khác.

Mất lòng tin đối với doanh nghiệp, nông dân đã tìm cho mình những đối sách nhằm tránh thất thiệt trong những năm tiếp theo. Đó là việc rất nhiều hộ đã tìm đến thị trường tiêu thụ khác. Đây là việc làm vi phạm cam kết của người dân đối với nhà máy. Bởi nhà máy dứa phải bỏ ra một khoản kinh phí không nhỏ để hỗ trợ người dân nuôi trồng, phát triển cây dứa, nhưng họ đã quay lưng với nhà máy, bán sản phẩm ra thị trường ngoài, đẩy nhà máy lâm vào tình trạng thiếu nguyên liệu. Sự mâu thuẫn này kéo dài trong một thời gian làm nhà máy dứa tiếp tục hoạt động một cách kém hiệu quả.

Vùng nguyên liệu – Bài toán vững bền duy nhất!

Nhà máy dứa Nghệ An

Bài toán thiếu nguyên liệu để chế biến sản phẩm xuất khẩu là thực trạng chung mà tất cả các nhà máy chế biến nông sản đang phải đối mặt hiện nay. Trên thực tế, không chỉ có dứa mà các nguyên liệu khác như: chè búp, cao su, mía... cũng chỉ đáp ứng được một phần rất nhỏ công suất của các nhà máy. Trước thực trạng trên, mỗi nhà máy  tự có chiến lược phát triển cho riêng mình. Đối với nhà máy dứa Nghệ An, trong thời gian 6 tháng đầu năm 2010, họ đã tìm kiếm cho mình được một thị trường nguyên liệu sản phẩm nông sản xuất khẩu khác, đó là chanh leo. Chỉ trong vòng nửa năm, nhà máy dứa Nghệ An đã xuất khẩu mặt hàng nước ép chanh leo đạt giá trị hơn 6 triệu đô la Mỹ, gấp 3 lần doanh thu năm 2009. Thị trường nguyên liệu chanh leo chưa hình thành ở Nghệ An nhưng nó phát triển mạnh ở vùng Tây Nam Bộ. Nắm bắt được nhu cầu của thị trường, nhà máy dứa đã đẩy mạnh chế biến xuất khẩu loại sản phẩm này bằng cách thu mua nguyên liệu trực tiếp từ thị trường miền Nam. Thắng lợi này như liều thuốc hồi sinh đối với Nhà máy dứa Nghệ An. Đây là cơ sở  quan trọng để Nhà máy dứa quay trở lại đầu tư phát triển vùng nguyên liệu dứa ở Nghệ An. Chính vì vậy, trong thời gian vừa qua, Nhà máy dứa đã chủ động đưa ra phương án xây dựng vùng nguyên liệu theo quy hoạch chiến lược của mình. Đó là tạo sự gắn bó với bà con trồng dứa, điều tra cụ thể điều kiện nhân lực của từng hộ gia đình để hợp đồng trồng dứa, chăm sóc cây dứa theo đúng quy trình kỹ thuật mà Nhà máy đưa ra để có đạt được 50-60 tấn/ha và quan trọng nhất là có cơ chế hỗ trợ cho người trồng dứa.

Trong chiến lược phát triển bền vững, nhà máy dứa Nghệ An đã và đang tìm một hướng đi phù hợp với yêu cầu phát triển của cơ chế thị trường. Và có thể nói, họ đã tiến hành khởi động khâu tái sản xuất một cách bài bản hơn trước, dần lấy lại niềm tin cho nông dân vùng nguyên liệu. Người dân ở đây đã trở lại với cây dứa và mặn mà với nó hơn trước rất nhiều.

Như vậy, có thể thấy, để các nhà máy máy chế biến nông sản có thể tồn tại và phát triển, ngoài việc đổi mới công nghệ, dây chuyền sản xuất thì việc trước mắt cần phải làm là phát triển bền vững vùng nguyên liệu. Vì thế, ngay từ bây giờ, các nhà máy cần giải quyết vấn đề quy hoạch, đầu tư vùng nguyên liệu, chấm dứt tình trạng tranh giành nguyên liệu lẫn nhau hay để xảy ra tình trạng “vừa thiếu vừa thừa” nguyên liệu như đã xảy ra.

Bên cạnh đó, việc đẩy mạnh các chính sách hỗ trợ nhằm thúc đẩy hình thành các vùng sản xuất, nguyên liệu tập trung như: hạ tầng giao thông vùng nguyên liệu, chính sách về đất đai, tín dụng, chính sách khuyến công, khuyến nông, đổi mới công nghệ, chính sách về xúc tiến thương mại và thương maị trọng điểm… để hỗ trợ cho nông dân trồng nguyên liệu và các cơ sở chế biến nông sản nâng cao chất lượng, giảm giá thành sản phẩm, tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường cũng là vấn đề rất cần thiết. Ông Trần Kim Thành - Phó GĐ Sở Công thương cho biết, Sở đã tham mưu cho UBND tỉnh xây dựng quy hoạch vùng nguyên liệu có thể phát triển quanh năm.

Giám đốc Sở NN&NT đề xuất thêm, việc quản lý quy hoạch vùng nguyên liệu cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước – Doanh nghiệp – chính quyền địa phương. Bên cạnh đó, người trồng dứa cũng phải có ý thức thực hiện đúng quy ước với doanh nghiệp thì vùng nguyên liệu mới có thể phát triển bền vững.

Chế biến nông sản gắn với quy hoạch vùng nguyên liệu là một yêu cầu cấp thiết trong quá trình đẩy nhanh tốc độ phát triển của ngành nông nghiệp, góp phần thúc đẩy tăng trưởng nền kinh tế của tỉnh. Chuyện về cây dứa không còn là vấn đề mang tính thời sự, nhưng nếu chiến lược phát triển vùng nguyên liệu dứa một cách khoa học sớm được thực thi thì đây sẽ là cơ sở quan trọng để nhà nước, nhà doanh nghiệp, nhà khoa học và nhà nông cùng đứng vững trên hành trình đưa nền nông nghiệp của tỉnh đi lên.

(Ngọc Dũng)